Tha mo smuaintean air na h-Innsean an t-seachdain seo, agus na dùthchannan làimh riutha air gach taobh – Pakistan agus Bangladesh. Tha deagh adhbhar ann
airson sin. Aig an àm seo, o chionn deich bliadhna fichead, thòisich an cogadh a thug neo-eisimeileachd do Bhangladesh.
Goirid ro mheadhan-oidhche air a’ chòigeamh latha fichead dhen Mhàrt, naoi ceud deug, trì fichead ’s a h-aon-deug (1971), thòisich saighdearan à Pakistan
an Iar, a bha suidhichte ann am prìomh bhaile Phakistan an Ear, Dhaka, air losgadh air a’ mhòr-shluagh. Ged a thug e beagan mhìosan, b’ e sin a’ mhadainn
fhuilteach air an do rugadh Bangladesh mar dhùthaich neo-eisimeileach.
’S iomadh latha fuilteach a bha anns na dùthchannan sin thairis air an eachdraidh, agus feumaidh sinn aideachadh gu robh Gaidheil an sàs ann an gu leòr
aca. Am measg an fheadhainn a b’ ainmeile a bha thall, a’ sabaid as leth Bhreatainn, bha Sir Eachann Rothach, duin-uasal Gàidhealach a bhuineadh do Ros an
Ear. B’ esan am mac a bu shine aig Uisdean Rothach à Taigh an Fhuamhair, faisg air Bail’ Eoghainn.
Ann an seachd ceud deug is trì fichead (1760), dh’fhalbh e air ceann Reiseamaid nan Gòrdanach a dh’ionnsaigh nan Innsean. Còig bliadhna as dèidh sin, bha e
aig ceann feachd Companaidh nan Innsean an Ear, a rinn an gnothach air arm mòr Innseanach ann am batail ris an canar “Batail Bhuxar”. Tha feadhainn a’
cumail a-mach gum b’ e sin a’ bhuannachd a bu chudthromaiche a-riamh aig na Breatannaich anns na h-Innsean.
Rinneadh fèill mhòr air Eachann nuair a thill e dhachaigh. Chaidh e an sàs ann am poileataics, agus chaidh a thaghadh mar bhall-pàrlamaid do “Bhailtean
Inbhir Nis.” Ach cha robh e deiseil anns na h-Innsean. Thill e ann an seachd ceud deug, trì fichead ’s a h-ochd-deug (1778) don cheann a deas, far an
d’ fhuair e ceannas air an arm ann am Madras. A-rithist, bha e soirbheachail ann am batail, a’ cur na Frangaich a-mach à Pondicherry agus a’ gabhail baile
Negapatnam thairis bho na Duitsich.
Nuair a thill e dhachaigh, chuir Eachann iomhaigh mhòr chloiche an àirde air mullach cnuic faisg air Taigh an Fhuamhair. Tha i na mac-samhail air geatachan
Negapatnam agus tha i fhathast ann an-diugh, is ann an deagh òrdugh, dà cheud bliadhna as dèidh a togail.
Ach cha deach leis an Rothach anns a h-uile dòigh anns na h-Innsean, agus bha e aig ceann feachd ann am batail eile, anns an do rinneadh call air na
Breatannaich a bha cho dona ri gin thall an sin. Thachair sin aig Polilur, pìos a-mach à Madras, ann an seachd ceud deug is ceithir fichead (1780) nuair a
bha dà fheachd Bhreatannach a’ feuchainn ris a’ chùis a dhèanamh air arm Mhysore.
Bha ochd mìle saighdear fo smachd Albannach eile, an Coirneal Baillie, agus chaidh am marbhadh gu lèir, ged a bha feachd an Rothaich dìreach beagan
mhìltean air falbh. Thuirt feadhainn gur i a’ Ghàidhlig a bu choireach airson na thachair, leis gum b’ fheàrr le Eachann agus Baillie conaltradh ri chèile
anns a’ chànan sin, agus gun do dh’adhbharaich sin mì-thuigse eadar iad fhèin is oifigearan eile. Tha e a cheart cho coltach, ge-tà, gur e dìth-mhapaichean
agus dìth-bhrathaidh a bu choireach.
Co-dhiù, fhuair Eachann air ais a Mhadras, ged a chaill e mòran saighdearan air an rathad. Thill e a dh’Alba agus dh’fhàg e aon rud eile mar dhìleab dhuinn
– an cleoc a tha fhathast anns an stìopall ann am meadhan baile Inbhir Nis. ’S iomadh co-fhoghar dhen chleoc sin a chomharraich làithean mòra thall ’s
a-bhos. Nam measg bha neo-eisimeileachd Bhangladesh o chionn deich bliadhna fichead.
