Nuair a bha mi ann an Uibhist turas, chuala mi beul-aithris gun robh
uaireigin na h-eileanan ris an canar Heisgeir ceangailte ri Uibhist a
Tuath. A-nise, tha caolas mòr ann eadar taobh an iar Uibhist a Tuath agus
Heisgeir.
Tha cunntas mu na h-eileanan sin aig Alasdair MacIlleMhìcheil ann an
aithisg Choimisean Napier. Chuir e trì ainmean Gàidhlig orra – Heisgeir,
Teisgeir agus Aoisgeir. Agus sgrìobh e gur e an treas ainm sin am fear as
ciallaiche. Aoisgeir – isthmus rock. Tha am facal aoidh aithnichte airson tairbeart no dòirlinn.
Sgrìobh MacIlleMhìcheil gun robh aoidh ann uaireigin a bha a’ ceangal
Heisgeir ri Uibhist a Tuath. Mean air mhean, dh’fhalbh an talamh gu bhith
nam fadhlaichean. Dh’fhalbh na fadhlaichean agus an uair sin bha caolas
eu-domhainn ann (le grunnd gainmhich). Agus bha comas aig daoine ri linn
MhicIlleMhìcheil an fheadhainn mu dheireadh a choisich a-null ʼs a-nall
ainmeachadh – agus feadhainn a chaidh a bhàthadh air an turas a-null
cuideachd.
Bidh cuid de sgoilearan ainmean-àite a’ cur teagamh anns an argamaid aig
MacIlleMhìcheil, ach cha robh an Liosach deiseil aige sin. Sgrìobh e
cuideachd gur e aoidh bunait ainm eilein a tha cho ainmeil ri gin ann an
Alba – Ì no Ì Chaluim Chille. Bha e dhen bheachd gur e Aoidh Chaluim Chille
a bh’ air an eilean mar ainm aig aon àm. Bha e a’ cumail a-mach gun robh e
follaiseach do dhuine sam bith a bheireadh sùil air gun robh Ì uaireigin
ceangailte ri Muile, agus aoidh eatarra.
Bhiodh e doirbh a dhol às àicheadh sin gu tur. Tha mi air seòladh dà thuras
tro Chaolas Ì agus tha e gu math eu-domhainn, le oitirean is sruthan a
bhios a’ gluasad fad na h-ùine oir tha an grunnd air a dhèanamh de
ghainmheach.
Agus tha ceangal eile ann eadar Ì agus Heisgeir. Sgrìobh MacIlleMhìcheil
gur e fìor ainm eilean mòr Heisgeir (gu fìrinneach tha trì eileanan
ceangailte ann a tha ceangailte ri chèile le fadhlaichean) Heisgeir nan
Cailleach ‘Heisgeir of the Nuns’. Bha uaireigin coimhearsnachd de
chailleachan-dubha – a bha co-cheangailte ri Eilean Ì – a’ fuireach ann. Gu
siar air an eilean, thar caolas, tha eilean eile, far a
bheil taigh-solais. Ged as e Siolaigh a th’ air an-diugh, ʼs e Heisgeir nam
Manach ‘Heisgeir of the Monks’ a bh’ air uaireigin. ʼS e sin as
coireach gur e Na h-Eileanan Monach no Monach Isles a th’ air an
àite seo mar ainm cuideachd.
Tha MacIlleMhìcheil ag innse seann naidheachd mu Heisgeir. Air latha
samhraidh o chionn fhada, chaidh grunn de mhuinntir an eilein gu ruige
Siolaigh airson caoraich a rùsgadh. Chuir na fir na boireannach air tìr ann
an Siolaigh. Dh’fhalbh na fir an uair sin gu sgeir airson ròin a shealg.
Ge-tà, cha do cheangail iad an eathar mar bu chòir agus dh’fhalbh i leis a’
ghaoith ʼs leis an t-sruth.
Cha robh bàta aig na boireannaich airson na fir a shàbhaladh agus bha a’
mhuir a’ lìonadh. Bha na boireannaich ann an Siolaigh ag èigheachd agus
chuala boireannach eile air Heisgeir fhèin iad. Rinn an tè sin spàirn
airson eathar a tharraing sìos an cladach. Chuir i air bhog sa chaolas i.
Ach cha robh i luath gu leòr. Chaidh na fir a sguabadh far na sgeire le
tuinn mhòra a’ Chuain Siar. Bha am mnathan gan coimhead ach cha b’ urrainn
dhaibh dad a dhèanamh airson an sàbhaladh.
