Dhaibhsan aig a bheil ùidh ann an dualchas nan Gàidheal agus ann am fiolmaichean, bha a’ bhliadhna naoi ceud deug, trithead ’s a ceithir (1934) gu math ainmeil. Chan e dìreach gu bheil a’ bhliadhna sin ceangailte ri aon fiolm a thog aire an t-saoghail mhòir do na Gàidheil, ach ri dà fiolm. Bha fear dhiubh air a dhèanamh ann an coimhearsnachd Ghàidhealach ann an Alba, agus fear eile anns an aon seòrsa de choimhearsnachd ann an Èirinn.
Tha cuimhn’ a’m fhathast air a’ chiad turas a chunnaic mi Man of Aran, fiolm a rinneadh anns na h-Eileanan Arainneach air taobh siar na h-Èireann,
agus ’s e am pàirt as motha a tha a’ fuireach nam chuimhne – far a bheil gille ag iasgach bho na creagan mòra ann an Inis Mór, agus e na shuidhe na ceudan
troighean os cionn na mara.
Bha rudeigin ann mu dheidhinn a fiolm a ghlac m’ aire gu mòr, agus chuir mi roimhe dhol do na h-eileanan sin uair neo uaireigin. Tha mi air a bhith ann
grunn tursan a-nise, anns a h-uile gin de na trì eileanan, agus ’s e àiteachan air leth a th’ annta uile. Agus ’s i Gaeilge cànan nan eileanach chun an là
an-diugh.
’S e fear Raibeart Flathartaigh, a rugadh anns na Stàitean Aonaichte, a rinn Man of Aran, còrr is deich bliadhna às dèidh dha fiolm ainmeil a
dhèanamh anns an Arctaic, air an robh Nanook of the North. Chuir e seachad dà bhliadhna ann an Inis Mór agus, ged a bha ùidh aige ann an
dòigh-beatha nan eileanach, cha robh e airson a bhith cus ro fhaisg’ air a sin e fhèin. Thug e còcaire cordon bleu leis, agus thuirt fear de
mhuinntir an àite mu dheidhinn, “tha barrachd air a thilgeil a-mach às an taigh aige ... na bheireadh biadh don dàrna cuid de bhailtean an eilein...”
Dh’fhosgail Man of Aran ann an Lunnainn anns a’ Ghiblean naoi ceud deug, trithead ’s a ceithir (1934), agus tha e coltach gun tug am fiolm buaidh
air fear aig an robh ùidh mhòr ann an dòigh-beatha nan Eilean Siar, agus a bha an sàs ann an rannsachadh sgoilearach air taighean dubha air a’
Ghàidhealtachd Albannaich. Beagan seachdainean às dèidh do Man of Aran nochdadh, bha Werner Kissling ann an sgoth far cladach an iar na h-Alba,
air a shlighe a dh’Èirisgeidh.
Bha Kissling na bhall de dh’uaislean na Gearmailt, ach thàinig e a Bhreatainn agus bha e an sàs ann an rannsachadh air seann chultaran às leth Oilthigh Chambridge. Cha robh e ann an Èirisgeidh cho fada ’s a bha Flathartaigh ann an Inis Mór – nas lugha na dà mhìos – agus cha robh am fiolm aige, A Poem of Remote Lives, cho mòr neo cho ainmeil ri Man of Aran.
Ach sheall e dòigh-beatha muinntir Èirisgeidh gu math, agus tha e am measg nan clàran as prìseil’ a th’ againn de sheann bheatha nan Gàidheal ann an Alba –
mus robh an dealan ann, neo cus dhen Bheurla air bilean an t-sluaigh. Nochd A Poem of Remote Lives ann an Lunnainn anns a’ Ghiblean naoi ceud
deug, trithead ’s a còig (1935), cha mhòr bliadhna chun an là bho bha Man of Aran air a chur air bhog.
Agus tha smuain agam. Nach biodh e math an dà fiolm a chur air chuairt còmhla air Gàidhealtachd na h-Èireann is Gàidhealtachd na h-Alba, cuide ri
seinneadairean is luchd-ciùil às gach àite, mar chomharra air an dlùth-cheangal eadar an dà dhùthaich, a th’ ann an-diugh agus a bh’ ann ri linn Werner
Kissling – agus airson co-dhiù mìle gu leth bliadhna mus robh guth air a’ chamara.
