Dè an diofar a th’ ann eadar siùcar ann an Alba is siùcar ann an Èirinn? Uill, tha iad le chèile geal agus milis agus, ann an Gàidhlig na h-Eireann, tha am
facal air a shon – siúcra – uabhasach coltach ris an fhacal a th’ againne. Ach nuair a bha mi ann am Baile Atha Cliath an t-seachdain sa chaidh, mhothaich
mi do dh’aon diofar, co-dhiù mar a tha siùcar a’ nochdadh air bùird ann an taighean-bìdh. Oir ’s iomadh trup, ann an Èirinn, a bhios rudeigin sgrìobhte air
na pacaidean ann an Gàidhlig na dùthcha.
Tha aon chompanaidh a’ cur sean-fhaclan Gaeilge air na pacaidean fon tiotal ‘A Spoonful of Irish’. Seo eisimpleir dhen t-seòrsa rud a th’ orra:
‘Is glas iad na cnoic i bh’ fad uainn’. Tuigidh sibh gu bheil glas a’ ciallachadh ann an Èirinn, mar a bha e ann an Alba o shean, ‘uaine’, no ‘gorm’ ma
bhios e a-mach air dath feòir. Chanamaid anns a’ Ghàidhlig againn fhìn, ‘is gorm na cnuic a tha fada uainn’. Is gorm na cnuic a tha fada uainn.
Tuigidh sibh gu bheil sin a’ ciallachadh gu bheil na rudan fad air falbh nas fheàrr na tha an fheadhainn faisg air làimh. Thug mi seanfhacal eile dhuibh
air an dearbh chuspair ann an Litir 60 anns an Iuchar 2000 - tha na h-itean as bòidhche air na h-eòin fad às.
Ged nach gabh mi siùcar ann an tì no cofaidh, chòrd e rium na seanfhaclan a leughadh. Agus saoilidh mi gum biodh e uabhasach fhèin math nan dèanadh
companaidh Albannach an dearbh rud, le bhith a’ cur seanfhaclan Gàidhlig air pacaidean siùcair – agus air pacaidean de sheòrsachan eile cuideachd.
Cheannaich mi leabhar de sheanfhaclan Gaeilge nuair a bha mi ann an Èirinn agus seo fear aca: briseann an dúchas trí shúile an chait no, mar a
chanamaid, brisidh dùthchas tro shùilean a’ chait. Seo mar a thàinig an seanfhacal gu bith, a rèir beul-aithris. Bha uaireigin tuathanach ann, aig an robh
cat. Gach oidhche bhiodh an cat a’ cumail coinneal an greim eadar a spògan airson ’s gum faiceadh an duine a shuipear nuair a bha e ga gabhail.
Bha an duine gu math moiteil às a’ chat agus, oidhche a bha seo, nuair a thàinig sgoilear don taigh aige, dh’fhaighnich an duine dheth an robh e air a
leithid fhaicinn a-riamh roimhe. Thuirt an sgoilear nach robh. An uair sin, chuir an tuathanach geall gun cumadh an cat greim air a’ choinneil ge bith dè
chitheadh e. Thuirt an sgoilear nach cumadh agus dh’aontaich an dithis còig notaichean a chur air a’ gheall. Ach dh’iarr an sgoilear air an tuathanach
fantainn gus an tilleadh e.
An ceann greis, thill e agus bha trì luchan beò aige ann am bocsa. ‘A-nise,’ thuirt e, ‘cuiridh sinn deuchainn air a’ chat.’ Nuair a bha am biadh deiseil
air a’ bhòrd, leum an cat suas agus chuir e a’ choinneal eadar a spògan gus am faiceadh na daoine an diathad. Ach, fhad ’s a bha iad ag ithe, leig an
sgoilear tè de na luchan ma sgaoil, agus ruith i tarsainn a’ bhùird. Choimhead an cat oirre gu geur, ach cha do ghluais e.
Leig an sgoilear dàrna luch, agus chaidh fèithean a’ chait air chrith, ach cha do leig e a’ choinneal. Leig an sgoilear an treas luch ma sgaoil agus an
turas seo, thilg an cat bhuaithe a’ choinneal agus chaidh e an tòir air an luchaig. Bhuannaich an sgoilear, ma-thà. Agus dh’fhaighnich e dhen tuathanach
nach cuala e a-riamh gum briseadh dùthchas tro shùilean a’ chait.
