Cha robh cùisean furasta do bhoireannaich air a’ Ghàidhealtachd anns an ochdamh linn deug. Bha aca ri obair mhòr a dhèanamh, a-muigh agus fo chabair, agus
bhiodh na fir a’ sùileachadh gum biodh prìomhachas acasan ann am mòran ghnothaichean, gu h-àraidh ann am poileataics. Ach, uaireannan, cha ghabhadh am
mnàthan ris a sin
Bha dithis air an robh “Anna” mar ainm-baistidh timcheall Inbhir Nis a thog cliù dhaibh fhèin aig àm Cogadh nan Seumasach. Tha an dàrna tè ainmeil fhathast
ach chan eil an t’ eile.
Bha Anna Nic an Tòisich na bhean-uasal agus bha i gu math bòidheach. Bha i pòsta aig Aonghas Mac an Tòisich, ceann a’ chinnidh, aig an robh taigh mòr anns
a’ Mhòigh, deas air Inbhir Nis. Ach cha robh i fhèin is an duine aice idir a’ tarraing air an aon ràmh a thaobh poileataics. Fhad ’s a bha esan air falbh
anns an arm, a’ sabaid as leth an Rìgh, bha a bhean a’ cur fàilte air Teàrlach Òg. Oir bha i na Seumasach!
Là a bha seo, bha am Prionnsa ann an cuideachd Anna anns a’ Mhòigh, agus chuala feachd riaghaltais mu dheidhinn. Chaidh buidheann de shaighdearan dearga a
dh’ionnsaigh an àite, ach chaidh fios a chur gu Anna agus chuir i gobha, Dòmhnall Friseal, agus ceathrar shearbhantan aice a-mach airson a bhith ri faire.
Ach rinn iad barrachd na sin. Nuair a bha na saighdearan a’ tighinn dlùth, dh’iarr Dòmhnall air a chompanaich, a bha sgapte air feadh a’ mhonaidh, an
gunnaichean a losgadh, fhad ’s a bha esan ag èigheachd mar gu robh e aig ceann feachd mhòir. Smaoinich na Hanoibhèirianaich gu robh arm ann agus theich iad
a dh’Inbhir Nis!
Aig an àm sin, bha Anna eile ann an Inbhir Nis, Anna NicAoidh, a dhearbh gu robh i fhèin na Seumasach làidir às dèidh Blàr Chuil Lodair. Bha seilear fon
taigh aice, a chaidh a chleachdadh mar phrìosan airson dithis shaighdearan a bh’ air a bhith ann an arm a’ Phrionnsa. Rinneadh plana airson fear dhiubh a
shaoradh agus ghabh Anna pàirt ann.
Tharraing i fear de na freiceadanan air falbh o dhoras a’ phrìosain – ’s dòcha le bhith a’ cleachdadh a bòidhchead, ma tha sibh gam thuigs’ – agus fhuair
am prìosanach air falbh. Bha fear de dh’àrd-oifigearan an airm, an Coirneal Leighton, feargach agus dh’òrdaich e do na saighdearan aige Anna a thoirt
thuige. Thòisich e air a ceasnachadh ach cha deach gu math leis, oir bha Anna às an Eilean Sgitheanach bho thùs agus cha robh facal Beurla aice. Bha uiread
de Ghàidhlig ann an Inbhir Nis anns na làithean ud, ’s nach robh feum air a bhith aice a’ Bheurla ionnsachadh.
Dh’iarr Leighton air bàillidh às a’ bhaile, fear Friseal, eadar-theangachadh a dhèanamh agus dh’fheuch e a h-uile dòigh a b’ urrainn airson faighinn a-mach
cò an fheadhainn a bh’ air cùl a’ phlana airson am prìosanach a shaoradh, ach chan innseadh i càil dha. Dh’fheuch e ri airgead a thabhann dhi ach cha deach
leis. Thugadh deoch làidir dhi, ach cha do dh’obraich sin. Chùm iad air a cois i airson trì là sreath chèile agus chuir iad anns a’ phrìosan i airson
seachd seachdainean. Ach bha i treun is smiorail agus chùm i sàmhach.
Mu dheireadh bha Leighton airson Anna a thilgeil a-mach às a’ bhaile ach dh’iarr am Pròbhost air a leigeil ma sgaoil. ’S e sin a thachair ach cha robh e
gun chall don bhana-ghaisgich. Às dèidh dhi faighinn a-mach às a’ phrìosan, rinn buidheann de shaighdearan dochann air a’ ghille aice, a bha na dheugaire.
Agus trì là às dèidh sin, chaochail e.
