Chan eil mi buileach cinnteach de chanadh na Gaidheil ris anns a’ chànan aca fhèin, oir tha a h-uile rud a tha mi air fhaicinn mu dheidhinn ann am Beurla.
Chanainn gur dòcha gur e “Maighstir Raghnall” a chanadh iad ris, ach chan urrainn dhomh a bhith cinnteach. Ann am Beurla chanadh iad “Father Burn” ris,
agus ’s e an t-ainm oifigeil a bh’ air Ronald Graham Burn. ’S e duine àraidh a bh’ ann, agus bu mhath leam rudeigin innse dhuibh mu dheidhinn an-dràsta.
Rugadh Raghnall, no Ronnie, Burn ann an Deir ann an Siorrachd Obair Dheathain anns a’ bhliadhna ochd deug, ochdad ’s a seachd (1887). ’S dòcha gum bi fios
agaibh gu bheil seann cheanglaichean eadar an t-àite sin – Deir, no Old Deer – agus a’ Ghàidhlig, oir ’s ann ann an seann mhanachainn ann a sin a chaidh
Leabhar Dheir a chur ri chèile – leabhar anns a bheil an làmh-sgrìobhadh as sine a th’ againn ann an Gàidhlig na h-Alba. Chan eil fhios a’m co-dhiù thug an
eachdraidh sin buaidh air Raghnall ach, gu dearbh, dh’fhàs e fhèin cianail measail air a’ chànan.
B’ e athair an t-Urramach Iain Burn agus bha Raghnall a-riamh measail air an Eaglais. Ach, ged a thòisich e anns an Eaglais Easbaigich, no san Eaglais
Shasannaich, oir chuir e seachad bliadhnaichean aig sgoil ann an Sasainn, mu dheireadh thall, chaidh e a-null don Eaglais Chaitligich. ’S e Caitligich a
bh’ ann an cuid de na Gaidheil air an do dh’fhàs e eòlach cuideachd, gu h-àraidh anns na glinn faisg air Canaich agus ann an Loch Abar.
Agus ciamar a dh’fhàs Raghnall eòlach orra? Uill, bhiodh e a’ sreap nam beann faisg air an dachannan ann an glinn iomallach na Gaidhealtachd. Gu dearbh,
shreap e a h-uile beinn ann an Alba a tha nas àirde na trì mìle troigh – “Beanntan an Rothaich” mar a chanas daoine riutha – agus choilean e sin ann an
naoi deug, fichead ’s a trì (1923). Aig an àm sin bha còig ceud gu leth mullach air liosta an Rothaich agus b’ e Maighstir Raghnall a’ chiad duine a chuir
a chas air a h-uile gin aca.
Ach nuair a bha e na bhalach anns an sgoil, cha robh coltas a’ ghaisgich air. Bha e beag is crotach, le casan goirid, bha e sàmhach is aonaranach, agus ’s
iad na cuspairean a b’ fheàrr leis na cànanan clasaigeach – seann Laideann is Greugais. Cha robh e math sam bith air spòrs, co-dhiù spòrs mar rugbaidh is
ball-coise.
Ach thigeadh e beò air na beanntan. Nuair a bha e òg, bhiodh e a’ coiseachd nam beann ann an Siorrachd Obair Dheathain cuide ri athair. Agus ann an naoi
deug is ceithir-deug (1914), dh’fhalbh e air cuairt mhòr air a’ Ghaidhealtachd, leis fhèin. Thòisich e anns a’ Mhonadh Ruadh, agus chaidh e an uair sin a
Ghleann Srath Farair agus Gleann Canaich. Cha robh e a-riamh fìor chomasach air a shlighe a dhèanamh tro na beanntan ann an droch shìde, agus fhuair e e
fhèin air chall ann an ceò air Beinn a’ Chlachair. Thairis air na bliadhnaichean, thachair sin dha iomadh turas ach, a dh’aindeoin ’s gur ann na aonar a
bhiodh e a’ coiseachd mar bu trice, cha do dh’èirich càil dha.
Agus a bharrachd air na beanntan, air an do ghabh e gràdh, bha na daoine ann – na cìobairean is geamairean, agus an teaghlaichean. Dh’fhàs Maighstir
Raghnall uabhasach measail orra. Agus bu mhath leam rudeigin innse dhuibh mu chuid dhiubh, agus na dh’ionnsaich an sagart bhuapa mu dhualchas na
Gaidhealtachd, anns an ath-Litir.
