Halò, a chàirdean. Tha sibh eòlach gu leòr air sin, nach eil? A chàirdean. Dè chanadh sibh ri buidheann de dh’fhir no ri buidheann de
bhoireannaich? Uill, ris na fir, chanadh sibh “halò, fhearaibh.” Ris na boireannaich, bhiodh sibh a’ cleachdadh an fhacail bean anns an tuiseal
ghairmeach iolra, a’ cantainn “halò a mhnathan”. Ri balaich, chanadh sibh “a bhalachaibh” agus ri caileagan chanadh sibh “a chaileagan.” Tha na
notaichean-gràmair an t-seachdain seo a’ mìneachadh mar a tha an tuiseal gairmeach iolra ag obair.
Ach gu cuspair eile. Bu mhath leam rudeigin aithris dhuibh an-dràsta agus, mus bi mi deiseil, chanainn gum bi fios agaibh dè th’ ann. Seo a-nis e: Tuath,
Tuath ’s a bhith ’n Ear, Tuath ’s an Ear-thuath, an Ear-thuath ’s a bhith tuath, an Ear-thuath, an Ear-thuath ’s a bhith ’n Ear, an Ear ’s an Ear-thuath,
an Ear ’s a bhith Tuath, an Ear.
Bidh sibh a’ tuigsinn Tuath agus an Ear – north agus east – agus bidh e soilleir dhuibh, saoilidh mi, gur e a th’ annta
àirdean na combaist, eadar Tuath agus an Ear. Agus dh’fhaodadh sibh leantainn oirbh eadar an Ear, Deas, an Iar, is air ais gu Tuath. Chan fhaca mi àirdean
na combaist ann an Gàidhlig ann an clò a-riamh, co-dhiù ann an leabhar a chaidh fhoillseachadh gu proifeasanta. Ach tha iad againn a-nise ann am faclair ùr
Gàidhlig a nochd o chionn ghoirid – The Gaelic-English Dictionary, am Faclair Gàidhlig-Beurla, le Cailean Mark. Buinidh Cailean don Ear-thuath, ma
dh’fhaodas mi àirde na combaist a chleachdadh, agus dh’ionnsaigh e a’ Ghàidhlig. Sgrìobh e leabhar anns na h-ochdadan mu ghnìomhairean Gàidhlig agus tha a’
chompanaidh Routledge a-nise air fhaclair mòr ùr snasail fhoillseachadh.
A bharrachd air na faclan fhèin tha earrannan anns an fhaclair a tha a’ mìneachadh puingean cudromach gràmair, cunntadh is eile – agus àirdean na
combaist. Seo an fheadhainn eadar Deas agus an Iar: Deas, Deas ’s a bhith ’n Iar, Deas ’s an Iar-dheas, an Iar-dheas ’s a bhith Deas, an Iar-dheas, an
Iar-dheas ’s a bhith ’n Iar, an Iar ’s an Iar-dheas, an Iar ’s a bhith Deas, an Iar.
A bheil sibh air rudeigin a mhothachadh mu na h-àirdean ann an Gàidhlig? Seo an fheadhainn a laigheas eadar gach prìomh àirde, ann am Beurla an toiseach
agus an uair sin ann an Gàidhlig: North-east, South-east, South-west, North-west; an Ear-thuath, an Earra-Dheas, an Iar-dheas, an Iar-thuath. Bidh
sibh a’ mothachadh gu bheilear a’ toirt prìomhachas do Thuath agus Deas ann am Beurla, mar eisimpleir North-east an àite East-north is South-west an àite West-south. Ach ann an Gàidhlig canaidh sinn an Ear-thuath is an Iar-dheas an àite Tuath-ear no Deas-iar.
Tha beachd aig Cailean Mark air a sin. Tha e a’ cumail a-mach gur e as coireach ri sin gu robh na h-àirdean ann an Gàidhlig co-cheangailte bho thùs ri
adhradh na grèine, agus gu robh an àirde an ear fìor chudromach oir ’s ann an sin a bhios a’ ghrian ag èirigh. Dhèilig mi ri seo ann an Litir o chionn
fhada, nuair a mhìnich mi gu bheil an ear a’ ciallachadh air beulaibh a chionn ’s gum biodh daoine a’ coimhead a dh’ionnsaigh àirde
èirigh na grèine. Tha an iar a’ ciallachadh air cùlaibh air an aon dòigh.
Agus ’s e sin as coireach gu bheil deas airson south co-ionann ri deas airson right, oir ma choimheadas tu a dh’ionnsaigh na h-àirde an
ear, tha an àirde a deas air do làimh dheis. Co-dhiù, a chàirdean, sin uile a cheadaicheas an ùine dhomh an t-seachdain seo. Beannachd leibh.
