Chan eil fhios agam cia mheud agaibh a tha nan iasgairean ach tha ceist agam dhuibh co-cheangailte ri iasgach. Ciamar a chanadh sibh ann an Gàidhlig
“fourteen trout”? Smaoinichibh mu dheidhinn airson tiotan. Fourteen trout. ’S e a’ Ghàidhlig a th’ air “trout” – singilte – breac.
Thairis air a’ cheala-deug a dh’fhalbh, thug mi sùil air puingean a thog mi à faclair Gàidhlig ùr le Cailean Mark. An t-seachdain seo tha mi airson
suathadh air cuspair ris a bheil Cailean a’ dèiligeadh gu math aig deireadh fhaclair far a bheil e a’ toirt sùil air gràmair is rudan eile – cunntadh.
An tug mi ùine gu leòr dhuibh airson na ceist a chuir mi oirbh? Dè a’ Ghàidhlig a th’ air “fourteen trout”? Uill, ’s e a th’ annceithir bric dheug. An d’ fhuair sibh sin? Bu mhath leam an suidheachadh a mhìneachadh oir tha eagal orm gun tuirt cuid agaibh ’s dòcha ceithir breac deug no ceithir breacan deug no ceithir bric deug, an àite ceithir bric dheug mar bu chòir.
Anns a’ chiad dol a-mach, ma tha fios agaibh gur e a’ Ghàidhlig a th’ air “trout” breac, ach mura h-eil fios agaibh dè chanas sibh airson trì no
ceithir dhiubh, feumaidh sibh coimhead ann am faclair. Seo na chanas Cailean fhèin anns an fhaclair aige: “breac, bric, bric, ainmear fireann, trout: cho fallain ri breac: as healthy as a trout.” Is toigh leam an samhladh sin. Ma chanas cuideigin riut “Ciamar a tha thu?”,
faodaidh tu ràdh, “tha cho fallain ri breac.”
Tha an treas facal anns an t-sreath – bric – ag innse dhuinn de chanas sinn airson trout plural. Airson ten trout, canaidh sinn deich bric. Airson eleven trout, canaidh sinn aona bhreac deug no aon bhreac deug. Nise carson is e deug an seo, an
àite dheug? Uill, tha deug ag obair anns an aon dòigh ’s a tha buadhair no adjective. Nan biodh buadhair air a shèimheachadh, bidh deug
air a shèimheachadh. Mura bitheadh am buadhair air a shèimheachadh, cha bhi deug air a shèimheachadh.
Tha breac fireann. Canaidh sinn breac beag no breac mòr. Mar sin ’s e deug a chanas sinn an àite dheug. Aona bhreac deug. Tha
breac air a shèimheachadh as dèidh aon ach chan eil deug air a shèimheachadh idir. Le facal boireann mar uinneag, ge-tà, chanamaid aon uinneag dheug.
Le dà-dheug, tha deug an-còmhnaidh air a shèimheachadh le faclan fireann agus boireann. Mar sin, canaidh sinn dà chù dheug agus dà eaglais dheug. Agus,
airson twelve trout – dà bhreac dheug.
Agus le trì-deug, feumaidh sinn smaoineachadh air na thachras do bhuadhair as dèidh “bric”. Canaidh sinn bric mhòra agus bric bheaga, nach can? Air an aon
dòigh, canaidh sinn bodaich mhòra, balaich mhòra, is Sgitheanaich mhòra. Tha am buadhair air a shèimheachadh le ainmear a th’ air a dhèanamh iolra le
caolachadh. Gheibh sibh mìneachadh air seo ann am Beurla anns na notaichean gràmair.
Mar sin, le bric, bidh deug air a shèimheachadh. Canaidh sinn trì bric dheug. Agus mar a thuirt mi na bu tràithe airson fourteen trout – ceithir bric dheug. Dè a’ Ghàidhlig, ma-thà, a th’ air nineteen women no seventeen Scotsmen? Innsidh mi dhuibh
an ath-sheachdain. Agus tha ceist eile agam dhuibh. Dè a’ Ghàidhlig a th’ air hour is a bheil e boireann no fireann? Agus ciamar a chanas sinn “eleven o’ clock” is carson? Bithibh faiceallach! Agus coinnichidh sinn a-rithist an ath-sheachdain.
