Bha mi ag innse dhuibh an t-seachdain sa chaidh mu Lochan nan Arm faisg air Taigh an Droma a tha co-cheangailte ri Raibeart Brus, Rìgh na h-Alba. Ach tha
àite faisg air làimh aig a bheil dlùth-cheangal do dh’fhear eile a tha ainmeil, agus a bha beò faisg air sia ceud bliadhna ron Bhrusach. B’ esan Naomh
Faolan.
’S e Saint Fillan a chanas daoine ris ann am Beurla, ach tha ainm ann an Gàidhlig fada nas brìghmhoire. Tha “faolan” a’ ciallachadh
“madadh-allaidh beag”, is tha am facal “faol” air a chuimhneachadh fhathast anns an ainm a th’ againn airson January – am Faoilleach, an t-àm dhen
bhliadhna nuair a bhiodh acras mòr air na madaidhean.
A rèir beul-aithris, bha an naomh airidh air an ainm. Là a bha seo, nuair a bha e a’ treabhadh na talmhainn, thug madadh-allaidh ionnsaigh air fear de na
daimh aige a bha a’ tarraing a chrainn. Mharbh am madadh an damh. Ach nuair a thog Faolan a ghuth, is nuair a dh’iarr e air Dia taic a thoirt dha,
dh’fhalbh aigne fhiadhaich a’ mhadaidh agus thàinig am beathach a dh’ionnsaigh an duine gu macanta. Cheangail Faolan am madadh-allaidh ris a’ chrann, ghabh
am madadh àite an daimh mhairbh, agus lean an duine naomh air le bhith a’ treabhadh na talmhainn.
Eadar a’ Chrìon Làraich agus Taigh an Droma, chithear fhathast an tobhta aig seapail Naoimh Fhaolain. Chan eil mòran air fhàgail dheth ach tha e brèagha,
agus mholainn gun tèid sibh ann as t-earrach nuair a tha an lus beag ris an canar an t-searragaich, no lesser celandine, fo bhlàth. ’S e nàdar de
bhuidheag, no Ranunculus, a tha anns an lus seo, agus tha flùraichean brèagha buidhe a’ nochdadh air as t-earrach. Tha e uabhasach pàilt timcheall na
tobhta.
Bha Faolan beò anns an ochdamh linn. Bhuineadh e do theaghlach uasal ann an Ulaidh agus bha a mhàthair na Bana-phrionnsa agus cuideachd na naomh le ceangal
do dh’Innis nan Cailleach ann an Loch Laomainn, far an robh cailleachan dubha a’ fuireach o shean. Bha Faolan fhèin na dhuine urramach a dh’fhàg dìleab
mhòr Chrìosdail as a dhèidh. Tha dà rud prìseil co-cheangailte ris ann an Taigh-tasgaidh na h-Alba ann an Dùn Eideann – ceann a bhachaill agus clag bho
sheapail. Is innsidh mi tuilleadh mu dheidhinn an dà chuid sin an ath-sheachdain.
Ach dh’fhàg e rudan eile as a dhèidh cuideachd, nam measg cnàmhan bho ghàirdean clì, a bh’ air an cumail ann an ciste bheag. Agus tha sin gam thoirt air
ais gu far an do thòisich mi an Litir, le Raibeart Brus. Ochd bliadhna as dèidh dha a chlaidheamh a thilgeil ann an Lochan nan Arm, agus e a’ teicheadh bho
fheachd nàimhdeil faisg air Seapail Fhaolain, bha am Brusach air ais ann am meadhan na h-Alba air ceann an airm nàiseanta. Bha sin anns a’ bhliadhna
trì-deug is a ceithir-deug (1314).
An oidhche ro Bhlàr Allt a’ Bhonnaich, tha luchd-eachdraidh ag innse dhuinn gun do rinn an rìgh ùrnaigh mu choinneamh ciste bheag anns an robh e an dùil gu
robh cnàmhan Fhaolain. Ge-tà, bha an sagart a thug a’ chiste leis air na cnàmhan fhàgail ann an Srath Fhaolain gus nach biodh iad air an call. Ach nuair a
bha am Brusach ag ùrnaigh, dè thachair ach gun do dh’fhosgail a’ chiste leatha fhèin – agus bha na cnàmhan na broinn!
Anns a’ mhadainn ron bhatail, chaidh a’ chiste a thoirt seachad air sreathan de shaighdearan Albannach, agus iad air an glùinean. Agus, a thaobh a’ chòrr
dhen là, uill, tha fios agaibh dè thachair.
