Bha mi a’ leughadh leabhar an latha eile a chòrd rium glan. Leabhar do chloinn a th’ ann, air a bheil Sràid na h-Eala. Chaidh a sgrìobhadh le Mairi
Anna NicDhòmhnaill agus tha e mu dheidhinn dithis chloinne a th’ air an toirt air falbh o Alba le Lochlannaich anns an t-seann aimsir. Tha iad nan tràillean
agus tha iad a’ dol a dh’Aimearaga a Tuath leis na Lochlannaich.
Chan eil an stòiridh fìor ach, nan robh, ’s dòcha gur e a bh’ annta a’ chiad fheadhainn às Alba a chaidh a-riamh a dh’Aimearaga. Ach chan urrainn a bhith
cinnteach às a sin. ’S dòcha gu robh Albannach air choreigin am measg nan Gàidheal Eireannach air bòrd bàta Naoimh Bhriannain fada ro linn nam maraichean
Lochlannach.
Ach tha cuid a’ cumail a-mach gur e a’ chiad duine às Alba a chuir a chas air tìr ann an Aimearaga a Tuath fear Henry St Clair às Arcaibh. Thuirt mi “a’
chiad duine às Alba” seach “a’ chiad Albannach” agus innsidh mi dhuibh carson ro dheireadh na litreach.
Dh’fhaodamaid an t-ainm Gàidhealach, Eanraig Mac na Ceàrdaich, a chur air, ach cha b’ e Gàidheal a bh’ ann agus, mar sin, canaidh mi “Henry St Clair” ris.
B’ e St Clair Iarla Arcaibh, a’ chiad duine air an robh an tiotal sin. Chaidh Iarla a dheanamh dheth ann an trì cheud deug, trì fichead ’s a naoi-deug
(1379).
Bha mi ann an Arcaibh o chionn ghoirid agus chuala mi ann a sin mu dheidhinn St Clair. Tha na h-Arcaich a’ cumail a-mach gun do sheòl e thar a’ chuain le
dusan long is dhà neo thrì cheud duine anns a’ bhliadhna trì cheud deug, ceithir fichead ’s a h-ochd-deug. Ràinig iad tìr air an taobh thall, agus thathar
a’ dèanamh dheth gur e Alba Nuadh a bh’ ann. Ach a bheil fianais sam bith aca?
Uill, beagan. Bha fear Eadailteach còmhla ri St Clair, air an robh Antonio Zen mar ainm, agus sgrìobh e mu dheidhinn a’ ghnothaich. Chaidh seann ghunna a
lorg ann an cala ann an Eilean Cheap Bhreatainn – gunna de sheòrsa nach robhar a’ dèanamh as deidh a’ cheathramh linn deug.
Thathar a’ smaoineachadh gun do chuir St Clair seachad geamhradh ann an Alba Nuaidh mus do sheòl gu deas, gu Massachusetts, agus an uairsin dhachaigh.
Faisg air baile Westford ann am Massachusetts tha clach air an deach iomhaigh de ridire a shnaigheadh. Thathar a’ dèanamh dheth gun deach a dhèanamh ann am
meadhan a’ cheathramh linn deug. Tha cuid a’ dèanamh dheth gur e a th’ ann Sir Seumas Gunna, fear à Gallaibh a bha càirdeach do Henry St Clair.
Agus ann an Alba, anns an t-seann chill ris an canar an Rosslyn Chapel, faisg air Dùn Eideann, tha iomhaighean ann de lusan Aimearaganach, a’
gabhail a-steach arbhar Innseanach, air an snaigheadh ann an cloich. Ach, agus seo an rud inntinneach, chaidh a’ chill a thogail leth-cheud bliadhna mus do
sheòl Crìsdean Columbus gu ruig’ Aimearagaidh. ’S e treas Iarla Arcaibh a thog i.
Uill, sin e, a-reir nan Arcach. Dìochuimhnich Columbus. Bha Henry St Clair ann cha mhòr ceud bliadhna roimhe. A’ chiad duine às Alba a chaidh ann le cinnt,
neo às Alba mar a tha i an-diugh. Thuirt mi na bu tràithe nach e Albannach a bh’ ann. Ri linn bha Arcaibh fhathast fo smachd na Danmharg, a bha an uairsin
cuideachd a’ smachdachadh Nirribhidh. Agus cha tàinig na h-Eileanan Arcach fo smachd na h-Alba gus an do ghabh Rìgh Seumas a Trì thairis iad trì fichead
bliadhna as dèidh do St Clair a chasan, mas fhìor, a chur air tìr ann an Aimearaga a Tuath.
