An do mhothaich sibh a-riamh mar a bhios cuid de Ghaidheil ag ràdh airson “in the English language” – “ann a mBeurla”. Chan e “ann am Beurla”, ach
“ann a mBeurla”. An dèidh “ann am”, tha am “B” an ìre mhath a’ dol à fianais, don chluais co-dhiù.
Chan eil a leithid de dh’atharrachadh cumanta ann an Gàidhlig na h-Alba an-diugh, ach bha e cumanta uaireigin. ‘S e a chanas an luchd-gràmair ris
“ùr-dhubhadh” neo ann am Beurla, neo ann am mBeurla ma thogras sibh - “eclipsis”. Tha e gu math cumanta fhathast ann an Gàidhlig na h-Eireann. Far an can
sinne “ann am Bail’ Atha Cliath” airson “in Dublin”, canaidh na h-Eireannaich “i mBail’ Atha Cliath”. Far an can sinne “ann an Dùn Eideann”,
canaidh na h-Eireannaich “i nDùn Eideann”.
Ach, mura h-eil e cumanta ann an Gàidhlig na h-Alba an-diugh, carson a bu chòir do luchd-ionnsachaidh aire a thoirt do dh’ùr-dhubhadh? Uill, bu chòir
airson dà adhbhair. Anns a’ chiad dol a-mach, tha e toirt do ar cuimhne mar a bhios am fuaim “d” ag atharrachadh, a’ falbh gu dearbh, uaireannan, an dèidh
“n”. Bidh sibh eòlach air an abairt “an-diugh”. Ach, ann am mòran àiteachan, ’s e “a-ndiugh” a chanas daoine. Cha chluinnear an “d” ann. Tha an aon rud
fìor mu dheidhinn “a dh’aindeoin”. Ged is e “ain-deoin” a tha e a’ ciallachadh, ’s e “ai-ndeoin” neo “a dh’ai-ndeoin” a chanas daoine.
A bharrachd air a sin, tha an t-atharrachadh seo ann am fuaimean a’ mìneachadh dhuinn mar a fhuair sinn cuid de dh’ainmean-àite na h-Alba anns an t-seann
aimsir. Mar eisimpleir, tha àite faisg air Obair Pheallaidh air a bheil Moness ann am Beurla. Thàinig e bhon Ghàidhlig “bun-eas”. Ach anns an
t-seann Ghàidhlig, chanadh daoine, nuair a bha iad anns an àite, gu robh iad “i mbun eas”. Agus ’s e an “m” mar sin a thàinig tarsainn chun na
Beurla aig toiseach an ainm.
Thachair an aon seòrsa rud le baile anns an Eilean Dubh air a bheil Munlochy ann am Beurla. Thàinig sin às “bun locha”, leis gu bheil am baile aig bun
loch-mara, neo aig ceann loch-mara mar a chanadh mòran an-diugh. Dh’atharraich am “b” gu “m” air sgàth ’s gun canadh na daoine o shean, nuair a bha iad
anns a’ bhaile, gu robh iad “i mbun locha”. Ann an dòigh car coltach ri sin, dh’atharraich àite ann an Earra-Ghaidheal, “Beinn eadar Dà Loch”, gu
Meudarloch ann an Gàidhlig. Gu h-annasach, ge-tà, chaidh am “b” a ghlèidheadh ann am Beurla – ann am “Benderloch”.
Bha an sgoilear ainmeil, Uilleam MacBhàtair, dhen bheachd gur e an aon seòrsa atharrachaidh a bu choireach airson an ainm Munro. A rèir
beul-aithris, thàinig na daoine sin às bun Abhainn Rotha ann an ceann a tuath na h-Eireann. Bha iad a’ fuireach “i mbun Rotha”. Ann an Gàidhlig, ’s e Rothach a chanas sinn ri Munro. ’S e sin cuideigin a bhuineas don Rotha.
Ach a’ tilleadh do “d” an dèidh “n”, chan eil rud sam bith sìmplidh fon ghrèin. Bidh an “d” aig toiseach facail uaireannan air a ghlèidheadh nuair a bhiodh
tu an dùil gum biodh e a’ falbh. Tha mi a’ smaoineachadh air Beinn Dearg. Tha beinn boireann. Carson, mar sin, nach can sinn Beinn
Dhearg? ’S e tòimhseachan a tha sin a dh’fheumas feitheamh chun na h-ath sheachdain.
