Tha ceathramh de sheann bhàrdachd Ghàidhlig ann an Leabhar Deathain Lios Mòr – làmh-sgrìobhainn a bhuineas don t-siathamh linn deug. Nam biodh e sgrìobhte
anns an latha an-diugh, bhiodh e a’ dol rudeigin mar seo:
Ceathrar a bha aig uaigh an fhir
Tuam Alaxandair Uaibhrigh
Thuirt iad briathran gun bhreug
Os cionn an fhlaith on Fhionn Ghrèig
Cò mu dheidhinn a tha an ceathramh? Flath air choreigin. Bha ceathrar cruinn còmhla aig uaigh no tuam aige. Bha iad ‘os cionn an fhlaith on Fhionn Ghrèig’.
Tha flath a’ ciallachadh ‘prionnsa’ no ‘ceannaire’. ʼS e seann fhacal a th’ ann agus mar as trice cluinnear e a-mhàin ann an seann sgeulachdan. Agus bha e
às an Fhionn Ghrèig – fair no beauteous Greece. B’ e ainm Gàidhlig an duine, aig an àm sin, Alaxandair Uaibhreach no, le dreach
ginideach air, Alaxandair Uaibhrigh.
Tha mi a’ dèanamh dheth a-nise gu bheil fios agaibh cò th’ anns an fhlath sin – Alexander the Great, Rìgh Greugach Rìoghachd Mhacedon. Gu tric,
bithear a’ gabhail ‘Alasdair’ air Alexander ann an Gàidhlig. Mar sin, ʼs e ‘Alasdair Uaibhreach’ a chanas mi ris. Tha uaibhreach a’
ciallachadh ‘proud’ no ‘haughty’.
ʼS e rud follaiseach anns a’ Ghrèig gu bheil fionn-chlach no clach bhàn cho bitheanta ann. ʼS iad dathan na Grèige dhòmhsa – geal agus gorm. Geal na
creige, agus gorm an adhair ʼs na mara. Tha bratach na dùthcha mar sin gu math freagarrach.
Co-dhiù, air ais do dh’Alasdair Uaibhreach. Tha mi a’ beachdachadh air an t-seann rìgh Ghreugach sin air sàillibh ʼs gun robh mi a’ leughadh alt a sgrìobh
an sgoilear Gàidhlig – agus ‘Alasdair’ air fhèin – Alasdair MacIlleBhàin. Tha e mu dheidhinn Bhàideanach, an sgìre dhan do bhuin e. Agus tha e mu dheidhinn
Alasdair eile – treas fear – Alasdair Mòr Mac an Rìgh, a bhuineadh do Bhàideanach.
Seo na sgrìobh an t-ùghdar ann am Beurla:
[Alasdair] gets confused with his famous namesake of Macedon, also Alasdair Mòr, but the more accurate of tradition-mongers differentiate them easily,
for they call Alexander the Great ‘Alasdair Uaibhreach Mac Rìgh Philip.’
Chan eil fhios agam a bheil mi nam ‘thradition monger’ ach ʼs e Alasdair Uaibhreach a ghabhas mi fhìn air an Rìgh Ghreugach, seach Alasdair Mòr. ʼS iomadh
croitear Gàidhealach air an robh, no air a bheil, Alasdair Mòr mar ainm!
ʼS e an ath cheist, ma-thà, cò bh’ ann an Alasdair Mòr Mac an Rìgh? Uill, ʼs e Albannach a bh’ ann, agus tha e aithnichte ann am Beurla mar ‘ The Wolf of Badenoch’. B’ e mac Rìgh Raibeirt II a bh’ ann agus bha urram air a bhuileachadh air le athair no tro phòsadh – mar Thighearna
Bhàideanach, Iarla Bhuchain agus Iarla Rois. B’ e am fear a bu chumhachdaiche ann an ceann a tuath na h-Alba ri a linn. ʼS e duine
foghainteach a bh’ ann. Ach bha e borb cuideachd.
Chaidh Alasdair Mòr agus Easbaig Mhoireibh a-mach air a chèile gu dubh mu fhearann is gnothaichean eile. Aig a’ cheann thall, ghabh
Alasdair grèim air fearann an Easbaig agus air sgàth sin bha e air ascaointeachadh bhon Eaglais. An uair sin, loisg Alasdair bailtean Farrais is Eilginn –
agus Cathair-eaglais Eilginn –
gu làr. Aig a’ cheann thall, an robh e cho diofraichte sin bho Alasdair Uaibhreach?
