Dè tha am facal “iomairt” a’ ciallachadh dhuibh? ’S e facal a th’ ann a nochdas gu math tric an-diugh anns na meadhanan, co-cheangailte ri poileataics gu
h-àraidh. ’S ann tric a bha sinn a’ cluinntinn mu dheidhinn “iomairt an taghaidh” anns na seachdainean a dh’fhalbh. Tha agam fosgailte ri mo thaobh leabhar
ùr cudromach – Faclair na Pàrlamaid – anns a bheil briathrachas Gàidhlig airson iomadach rud co-cheangailte ri poilitigs, agus tha am facal “iomairt”
a’ nochdadh ann uair is uair.
Seo eisimpleirean dheth: iomairt: enterprise, initiative, campaign, undertaking, venture; òraid iomairt: a campaigning speech; Iomairt le Maoineachadh Prìobhaideach: Private Funding Initiative, neo PFI; Iomairt na Gàidhealtachd ’s nan Eilean: Highlands and Islands Enterprise... Is mar sin air adhart.
’S e a th’ ann an “iomairt” eisimpleir de sheann fhacal Gàidhlig a th’ air a chur gu feum ann an dòighean ùra an-diugh. Tha an aon rud a’ tachairt anns a
h-uile cànan a tha beò, agus tha e na chomharra gu bheil a’ Ghàidhlig beò is beothail gu bheil a leithid a’ tachairt anns a’ chànan againn fhìn cuideachd.
Ach, o shean, mus robh guth air Iomairt na Gàidhealtachd ’s nan Eilean neo càil dhen t-seòrsa, bha ciall neo dhà eile air an fhacal “iomairt”. Ann an
Èirinn, bidh daoine ga chleachdadh airson “cluich” mar a chanas sinne ann an Alba. Canaidh iad “tá sé ag imirt” airson “tha e a’ cluich”. Tha a’ chiall sin
cuideachd air an fhacal ann an Alba, agus chithear e co-cheangailte ri seann gheamannan mar “Iomairt nam Faochag” – the game of the whelks - neo
“Iomairt nan Clach” – the game of the stones. ’S e an aon seòrsa ghèam a th’ ann. Tha an t-ainm air eadar-dhealaichte a rèir co-dhiù thathar a’
cluich le faochagan, neo sligean-faochaig, neo le clachan beaga.
B’ iad caileagan, seach balaich, a bu mhotha a chluicheadh na geamannan agus bha Iomairt nan Clach a’ dol rudeigin mar seo. Bhiodh e a’ tòiseachadh le tè
de na caileagan ag ràdh, “aon, dhà, trì, ceithir”. Thogadh i còig clachan, bhiodh i gan tilgeil suas agus gan glacadh air cùl a dùirn. Bhiodh i gan tilgeil
suas a-rithist às a sin agus gan glacadh an turas seo na bois. Dhèanadh i sin ceithir tursan.
B’ e an ath phàirt dhen ghèam ”sgapadh a h-aon”, anns am biodh an nighean a’ tilgeil aon chlach suas, agus mus tigeadh i a-nuas a-rithist, thogadh i tè
dhen cheithir eile, deiseil airson a’ chiad tè a ghlacadh. Às dèidh “sgapadh a h-aon”, bhiodh “sgapadh a dhà” ann, anns am biodh a’ chaileag a’ togail dà
chloich fhad ’s a bha an tè eile anns an adhar. An uair sin bhiodh “sgapadh a trì” agus “sgapadh a ceithir” ann.
Leanadh an gèam mar sin, le diofar dhòighean eile airson clachan a thilgeil is a ghlacadh. Bhiodh pàirt ann air an robh “bleoghainn” mar ainm. Eadar a
bhith a’ tilgeil clach agus ga glacadh le a làimh deis, bhiodh a’ chaileag a’ toirt creidsinn gu robh i a’ bleoghainn le bhith a’ tarraing òrdag a làimhe
clì le corragan a làimhe deise, mar gu robh i a’ tarraing air sine bà.
Tha cuimhn’ agam air geamannan mar sin a’ dol fhathast nuair a bha mi òg, ach ’s ann glè glè ainneamh a chithear a leithid an-diugh. Tha sin duilich, oir
bidh iad a’ brosnachadh sgilean co-òrdanachaidh eadar sùil is làmh, agus chanainn gum faigheadh clann fhathast deagh spòrs asta, ann am buidhnean Sradagain
neo ann am bun-sgoiltean Gàidhlig, nan robh iad air an teagasg dhaibh. ’S dòcha gum bu chòir dhuinn iomairt a dhèanamh airson na seann iomairtean a chumail
beò.
