O chionn greis, ann an Litir naochad ’s a ceithir (94), rinn mi aithris air samhlaidhean mu dheidhinn coin, anns a bheil na beathaichean sin a’ faighinn
droch chliù. Cho sgìth ri cù is a leithid sin. Uill, goirid às dèidh sin, fhuair mi brath tron phost-dealain bho neach-èisteachd aig a bheil
Gàidhlig na h-Èireann, ag innse dhomh gu robh co-dhiù aon seanfhacal ann an Èirinn a bha a’ sealltainn beachd eadar-dhealaichte air coin.
Ma ’s math mo chuimhne, agus gabhaibh mo leisgeul ma tha mi air a dhol beagan tuathal leis, ’s e a bh’ ann, “Tá saol an mhadaidh bhàin aige” neo, anns a’
Ghàidhlig againne, “Tha saoghal a’ choin bhàin aige", neo “Tha beatha a’ choin bhàin aige”. Tha sin a’ ciallachadh gu bheil “e” – an duine – gu math
fortanach.
Uill, is math sin agus bu mhath leam fhaighinn a-mach dè is coireach gu bheil coin bhàna nas fhortanaiche na coin dubha. Co-dhiù, tha smuaintean
stèidhichte air a sin air a bhith a’ cuairteachadh nam cheann. Agus ’s e na thàinig asta – “seanfhacal” nach eil sean idir air sgàth ’s gu bheil mi dìreach
air a chruthachadh an-dràsta fhèin. “Tha saoghal a’ choin Rùmaich aige”. Tha sin a’ ciallachadh, “he has the life of a Rum dog”, sin cù a bhuineas
do dh’Eilean Rùim. Tha saoghal a’ choin Rùmaich aige.
Carson a chanainn sin? Uill, tha deagh adhbhar agam, ach feumaidh mi ràdh anns a’ chiad dol a-mach nach ann air coin Rùmach an latha an-diugh a tha mi a’
smaoineachadh, ach air an fheadhainn a bh’ ann faisg air ceud bliadhna air ais.
Bha Seòras Bullough air fear de na daoine a bu bheartaiche ann am Breatainn aig an àm. Bha athair, Iain, air airgead mòr a dhèanamh ann an gnìomhachas a’
chlò ann an Sasainn, agus bha e air Rùm a cheannach airson sealg ann. Bha uachdaran roimhe air a’ chuid a bu mhotha de na daoine a bhuineadh don eilean
fhuadachadh.
Ann an ochd ceud deug is seachdad (1870), chaochail Iain, agus fhuair Seòras an oighreachd. Chuir e roimhe nàdar de “chaisteal”, neo co-dhiù taigh mòr mòr,
a thogail anns an eilean, agus chaidh sin a dhèanamh air an taobh sear, aig ceann Loch Sgrèasort. Tha e ann fhathast.
Chaidh clach-ghainmhich ruadh a thoirt a-steach às Arainn agus dh’obraich sgioba de thrì cheud duine, cuid aca às Eilean Eige, fad trì bliadhna airson an
caisteal a thogail. Dh’iarr Bullough air an luchd-obrach fèilidhean beaga a chur orra fhad ’s a bha iad ag obair, agus
thug e tastan a bharrachd gach seachdain dhaibh nan dèanadh iad sin.
Ach dh’fhàs an luchd-obrach mì-thoilichte, agus na meanbh-chuileagan ann an Rùm cho fiadhaich. An uair sin, thug Bullough dà sgillinn a bharrachd gach là
dhaibh airson smocadh – airson na cuileagan a chumail air falbh!
Aig a’ cheann thall, dh’èirich caisteal àraidh, le na h-uimhir de rumannan ann, le taighean-gloinne is leas mòr, raon-golf, taighean làn thurtairean is
ailigeutairean is mar sin air adhart. Cha do thuig Seòras Bullough am facal “spìocaireachd”. Uill, cha do thuig a rèir cuid de rudan co-dhiù.
Agus tha sin gam thoirt do na coin. Bha taigh-chon aig Bullough, làimh ris a’ chaisteal, a bha gu math goireasach do na creutairean a bha a’ fuireach ann.
Bha siostam-teasachaidh ann gus nach fhàsadh na coin fuar. ’S e a bha laghach dhaibh.
Ach – agus seo a’ phuing, saoilidh mi – cha robh siostam-teasachaidh sam bith anns na seòmraichean far an robh na sgalagan neo searbhantan a’ feuchainn ri
cadal fhaighinn air oidhcheannan fuara. Cha robh saoghal a’ choin Rùmaich acasan.
